Biblioteczne programy komputerowe - program MAK

Spotkanie odbyło się w Bibliotece Pedagogicznej w Gostyniu w dniu 24 listopada 2005 r.

Cel:

• zapoznanie z bibliotecznym programem komputerowym MAK,
• pogłębienie wiedzy o UKD,
• poznanie zasad klasyfikowania zbiorów konkretnej biblioteki,
• wymiana doświadczeń.

Przebieg spotkania:

1. Charakterystyka bibliotecznego programu komputerowego MAK – wprowadzenie.
2. Zasady tworzenia opisu książki i czasopisma w programie MAK, tworzenie haseł przedmiotowych, wyszukiwanie książek za pomocą indeksów, katalogi i kartoteki elektroniczne – szkolenie.
3. „Moje nowe miejsce na Ziemi” – zajęcia biblioterapeutyczne dla dzieci – prowadzenie instruktor powiatowy BPMiG w Gostyniu.
4. Opracowanie książek – omówienie zmian systemu UKD, w szczególności reklasyfikacja działów 8 i 9, przykłady.

Na wstępie pracownik Biblioteki Pedagogicznej w Gostyniu scharakteryzowała program komputerowy MAK. Następnie szkolenie objęło zasady tworzenia opisu książki i czasopisma w programie MAK, wyszukiwanie książek i artykułów z czasopism w bazach biblioteki, katalogi i kartoteki elektroniczne. Z kolei odbyły się zajęcia biblioterapeutyczne przeznaczone dla dzieci według scenariusza „Moje nowe miejsce na Ziemi” opracowanego w oparciu o bajkę terapeutyczną „Czarnulek” – opowiadającą o przezwyciężaniu lęku w nowych otoczeniu. Zajęć wzbogacone nagraniami muzycznymi oraz rysunkami przeprowadziła pani instruktor powiatowy. Miały one na celu wzbogacenie warsztatu pracy bibliotekarzy o nową formę pracy z uczniami.

Zmiany systemu UKD.

Od 1992 roku UKD przeżywał okres gruntownej rewizji, którą po latach zastoju podjęło Konsorcjum ds. UKD. I choć w początkowym okresie komputeryzacja bibliotek spowodowała zmniejszenie zainteresowania klasyfikacjami jako instrumentami opracowania rzeczowego dla potrzeb zautomatyzowanych katalogów, to z czasem mit o nieprzydatności języków klasyfikacyjnych dla systemów automatycznych został obalony. Pierwsza wersja podręcznika UKD została wydana już 1993 r. przez Wyd. SBP i w niespełna w dwa lata jego nakład został wyczerpany. To potwierdziło przekonanie autorów o wielkim zapotrzebowaniu na informację o UKD i zasadach korzystania z niej, mimo niepokojących głosów o niechęci do UKD dochodzących ze środowiska bibliotekarskiego i prób lansowania poglądu, iż należy od tej klasyfikacji odstąpić.

Mówiąc o naszej szkole, należy powiedzieć, że choć były kupowane książki dotyczące zmian w klasyfikacji, jednak same zmiany nie zostały wprowadzone. Ciągle bazowałyśmy na starych tablicach FID 677. Dopiero wprowadzanie książek do bazy danych komputera, i to nie od samego początku ich wprowadzenia, spowodowało, że podjęłyśmy się zadania dokonania reklasyfikacji katalogów, zarówno tych tradycyjnych, jak i elektronicznych. Obecnie klasyfikujemy książki według tablic UKD wydanych w 1997 r. przez Bibliotekę Narodową. W książce tej omówiono również najważniejsze zmiany wprowadzone przez FID. Prowadzenie katalogów elektronicznych przyczyniło się do tego, że do katalogów tradycyjnych przygotowujemy po 2 karty – do katalogu alfabetycznego i rzeczowego. Są też i wyjątki np. gdy lektura zawiera opracowanie i życiorys autora (pisarza, poety) to wtedy karty zamieszczamy również w działach z A/Z Poszczególni pisarze polscy czy obcy, Biografie, natomiast szerszą informację umieszczamy w katalogach komputerowych, np. dział 91 Geografia, czy 94(438) Historia Polski.

Książki oraz publikacje zawierające tablice UKD wraz z komentarzem:

• Sosińska-Kalata B.: Podręcznik UKD dla bibliotekarzy i pracowników informacji. Warszawa 1995
• B. Sosińska-Kalata, Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna, Warszawa 1993
• Turowska Teresa: Nowe tablice UKD. Bibliotekarz 1998 nr 5 s. 10-13

Materiały omówione i przekazane bibliotekarzom:



8 Językoznawstwo, w dziale tym zostały utworzone następujące poddziały: 9 Geografia. Biografie. Historia

Oprac. Jolanta Jędryczka

Zmiany klasyfikacji można opisać jako jeden z przypadków w odniesieniu do awansu zawodowego – przykład z zasobów Internetu.
mgr Mirosława Grabowska, Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Opolu

Identyfikacja problemu
Reklasyfikacja katalogu systematycznego wg Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej w związku z gruntownymi zmianami wprowadzonymi przez Konsorcjum ds. UKD w 1992 r. i zastosowaniem tych zmian przez Bibliotekę Narodową w Warszawie do sposobu rzeczowego opracowania dokumentów w polskiej bibliografii narodowej - "Przewodniku Bibliograficznym" - od 1 stycznia 1998 r. oraz opublikowaniem w 1997 r. polskiej wersji tablic UKD, w celu dostosowania go do potrzeb użytkowników Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Opolu.
Użytkownicy Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Opolu, głównie nauczyciele i studenci, przyzwyczajeni do posługiwania się katalogiem systematycznym wg UKD w kontaktach z bibliotekarzami dyżurującymi w wydziałach udostępniania zgłaszali konieczność dostosowania opracowania rzeczowego wg UKD do wymogów międzynarodowych, gdyż na takie informacje bibliograficzne natrafiali w serwisach internetowych, a przede wszystkim w "Przewodniku Bibliograficznym". Musiały one znaleźć proste przełożenie na informację rzeczową uzyskiwaną w katalogu biblioteki pedagogicznej. Poza tym istniała konieczność dostosowania tego podstawowego warsztatu informacyjnego do standardów bibliotecznych. Wiele bibliotek, zdając sobie sprawę z konieczności wykonania ogromnej pracy koncepcyjnej, merytorycznej i technicznej, zrezygnowała ze stosowania UKD jako języka informacyjno-wyszukiwawczego. Pełniąc wówczas (1998 r.) funkcję kierownika Wydziału Opracowania Zbiorów uznałam za zasadne rozwiązanie tego problemu.

Geneza i dynamika zjawiska
Katalog systematyczny wg UKD jest w Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej w Opolu jednym z podstawowych systemów informacji rzeczowej o zgromadzonych materiałach bibliotecznych. Wprowadzenie przez Konsorcjum ds. UKD zmian spowodowało konieczność dostosowania schematu tego katalogu, a co za tym idzie i sposobu rzeczowego opracowania zbiorów, do wymogów międzynarodowych, by mógł on należycie spełniać zadania informacyjne. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że nowy schemat UKD zastosowała w swoich opisach bibliograficznych polska bibliografia narodowa. Zjawisko nasiliło się wraz z upowszechnieniem Internetu, gdyż światowe serwisy informacyjne poprzez sieci komputerowe stały się coraz bardziej dostępne, również dla polskich użytkowników. Na przykład bardzo bliska naszej dziedzinie zainteresowań baza NISS (National Information Services and Systems), pracująca jako część brytyjskiego sektora edukacyjnego prowadząca serwisy informacyjne online dla społeczności edukacyjnej i naukowej. NISS używa symboli UKD jako szkieletu dla prezentowania informacji przedmiotowej. Stąd użytkownicy Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Opolu również oczekiwali tak zbudowanego katalogu systematycznego, o czym informowali bibliotekarzy w Wypożyczalni i Wydziale Informacyjno-Bibliograficznym. Jako bibliotekarz miałam świadomość wagi tego problemu.

Znaczenie problemu
Opierając się na dostępnej literaturze przedmiotu (B. Sosińska-Kalata, Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna, Warszawa 1993) należy stwierdzić, iż dokonana gruntowna rewizja UKD wymuszona była rozwojem nauki, pojawieniem się wielu nowych dyscyplin, innym ujęciem wielu dziedzin. Wywołało to falę dyskusji na łamach specjalistycznych czasopism naukowych ("Bibliotekarz", "Zagadnienia Informacji Naukowej"). Autorzy artykułów, specjaliści z poważnych ośrodków naukowych (np. A. Pepol, Zastosowanie UKD w dużych bazach danych oraz serwisach internetowych, "Bibliotekarz" 1999, nr 5) podkreślając walory UKD jako jednego ze sposobów rzeczowego opracowania zbiorów, zwracali uwagę na konieczność reklasyfikacji katalogów, aby odpowiadały one funkcjonującemu obecnie podziałowi nauki. Dodatkowym argumentem przemawiającym za koniecznością reklasyfikacji był pogląd, wyrażony m.in. przez D.Grygrowskiego z Instytutu Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych Uniwersytetu Warszawskiego, iż "UKD jako język sztuczny przełamuje barierę języków naturalnych" (Możliwości wykorzystania UKD w bibliotecznych systemach zautomatyzowanych w sytuacji głębokich zmian w metodyce klasyfikowania, "Bibliotekarz" 1999, nr 2). Największe zmiany dotknęły sposobu klasyfikowania zbiorów z zakresu językoznawstwa i literatur w poszczególnych językach, gdyż wynikały z całkowitej rewizji poddziałów wspólnych języka, rasy, narodowości i grup etnicznych. Stąd największe oczekiwania w tym względzie wypływały od nauczycieli polonistów i studentów poszczególnych filologii. Najważniejsze zmiany w UKD zostały omówione m.in. przez T. Turowską z Biblioteki Narodowej w Warszawie w artykule Nowe tablice UKD ("Bibliotekarz" 1998, nr 5, s.10-13).

Prognoza
Negatywna - gdybyśmy zaniechali działań, katalog systematyczny przestałby spełniać swoje funkcje informacyjne. Przykładowo nauczyciel języka polskiego posiadający informację bibliograficzną, zaczerpniętą z "Przewodnika Bibliograficznego", iż najnowsze materiały metodyczne do nauczania swojego przedmiotu znajdzie w dziale oznaczonym symbolem 372.881.116.21, zamiast takiego działu w naszym katalogu odnalazłby dział 372.880.84.

Pozytywna - po przebudowie zgodnej z nowym schematem UKD, katalog systematyczny, który wówczas był dla użytkowników jedynym źródłem informacji o treści zgromadzonych książek, będzie odpowiadał najnowszym potrzebom użytkowników, poszukujących informacji rzeczowej. W katalogu tym odnajdą również w prosty sposób literaturę do wielu zagadnień, które wcześniej nie funkcjonowały w ogóle, np. samorząd terytorialny, Unia Europejska itp.

Propozycje rozwiązania

1. Opracowanie nowego schematu katalogu systematycznego według najnowszego wydania tablic UKD.
2. Porównanie dotychczasowego układu katalogu w PBW do opracowanego nowego schematu.
3. Opracowanie planu reklasyfikacji zbiorów i przebudowy katalogu w PBW i w filiach.
4. Stopniowa i systematyczna reklasyfikacja zbiorów.
5. Szkolenie pracowników PBW i filii.
6. Opracowanie informacji w sali katalogowej dla użytkowników

Wdrażanie oddziaływań

1. I etap objął opracowanie nowego schematu katalogu według nowego wydania tablic UKD i został zrealizowany w 1998 r. Stanowił on podstawę do rozpoczęcia prac nad katalogiem w PBW oraz katalogami w filiach PBW i materiał instruktażowy do działalności szkoleniowej.
2. II etap to systematyczna reklasyfikacja katalogu uwzględniona w kolejnych planach pracy wydziału : 1998 r. - Reklasyfikacja działów 8. Językoznawstwo. Nauka o literaturze. Literatura piękna i działów pokrewnych np. Nauczanie historii literatury i poszczególnych przedmiotów; 1999 r. - dokończenie przebudowy działu oznaczonego symbolem 8 oraz przebudowa działu oznaczonego symbolem 9. Geografia. Biografie. Historia, utworzenie nowego działu 004. Informatyka i technika komputerowa; 2000 r. - reklasyfikacja pozostałych działów. Na skutek przeprowadzonych działań użytkownicy biblioteki otrzymali przebudowany katalog odpowiadający ich potrzebom informacyjnym, zgodny z najnowszym wydaniem tablic UKD, uwzględniający współczesny podział nauki. W sali katalogowej przygotowano odpowiednie wizualne materiały informacyjne (nowy schemat katalogu i indeks przedmiotowy do katalogu).
3. III etap realizowany jednocześnie to działalność szkoleniowa. W 1998 r. zostały przeprowadzone 3 szkolenia dla bibliotekarzy nt. zmian w UKD i reklasyfikacji katalogu.

Przykład ilustrujący oddziaływanie
Ponieważ do tej pory w opisie przypadku posługiwałam się przykładami dotyczącymi tych działów katalogu, które najliczniej są reprezentowane w PBW, również jako przykład ilustrujący oddziaływanie chciałabym podać uporządkowanie informacji o literaturze z zakresu językoznawstwa, zagadnienia szczególnie ważnego dla grupy użytkowników, którą stanowią przede wszystkim nauczyciele poloniści. Według przeprowadzonych w PBW badań czytelniczych i danych statystycznych Wydziału Udostępniania stanowią oni 21,3 % użytkowników biblioteki.
Gruntowna rewizja tego działu wynikała z całkowitej rewizji poddziałów wspólnych języka. I tak:


Stosownie do tych zmian zbudowano schemat katalogu systematycznego, dokonano reklasyfikacji, przebudowano katalog, przeszkolono bibliotekarzy, zamieszczono informację wizualną w katalogu dla użytkowników.

Efekty oddziaływań
Tak przebudowany katalog jest zgodny z informacją bibliograficzną uzyskaną z "Przewodnika Bibliograficznego" i serwisów internetowych.
W 2000 r. Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Opolu przeprowadziła badania na temat roli PBW jako źródła informacji dla nauczycieli i studentów wśród wybranych losowo nauczycieli i studentów województwa opolskiego. Na pytanie o częstotliwość korzystania z dostępnych w bibliotece katalogów 48,1% badanych nauczycieli i 38 % studentów odpowiedziało, iż korzysta "bardzo często" z katalogu wg UKD.
Uważam, iż przedstawiony przypadek został rozwiązany zgodnie z pozytywną prognozą.